Oral implantalogiyanın Branemark erasının erken dövründə implantatla ona müvafiq olan ortopedik komponent arasında birləşmə tipi heksaqon əsasında müəyyənləşdirilmişdir. İmplantatı sümüyə yeridərkən tətbiq olunan zəruri gücə tab gətirmə məqsədilə onun üstündə xarici heksaqon yaratmaq təklif olunmuşdur. Orijinal dizayn yivli idi və antirotasiya elementi (heksaqon) implantatı implantat-daşıyıcı vasitəsilə yeritmək üçün lazım idi. Heksaqon implantatın koronal hissəsindən ucada yerləşir və ona içində müvafiq formada yarıq olan ortopedik komponentlər birləşdirilir. “Xarici birləşmə” və ya “xarici heksaqon” kimi tanınan bu sistem standarta çevrildi və müxtəlif istehsalçıların istehsal etdikləri implantatlar və ortopedik komponentlər arasında qarşılıqlı əlaqəyə imkan verdi.
Dr. Eduardo Anitua Aldecoa (MD, DDS, PhD)
San Antonio, Vitoria, İspaniya.
-
Giriş.
1980-ci illərdə bir necə implantat sistemləri – “universal” və ya “Branemark tipi” üçün alternativ birləşmələr təklif etdilər. Onların bu addımı ya patentin pozulmaması üçün idi yada birləşmə xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırmaq cəhdi idi. Bu sistemlərin çoxunda birləşmənin yeri dəyişdirilmişdi: ortopedik komponentə heksaqon (və ya alternativ konfiqurasiya), onun üçün müvafiq yarıq isə implantatda yaradıldı.
Bu modifikasiya sonralar “daxili birləşmə” kimi tanındı. Maraqlısı odur ki, biomexaniki nöqtəyi-nəzərdən bu cür birləşmələrin bir çoxu əyilmə problemlərinə və sınmaya görə zamanın sınağından çıxmadılar (şək. 1a və 1b).
Son bir neçə ildir ki, birləşmə tipləri haqqında mübahisələr gedir. Ənənəvi xarici heksaqon tənqid olunur: ortopedik vintin açılması və sınması əsas səbəblərdən biridir və hətta gərginliyə görə implantatın sınması əvvəllər düşünüldüyündən daha çox rast gəlir.
Bu gün, arxa şöbələrdə implantatların tək-tək yerləşdirilməsi və ya onlarınkörpülər üçün dayaq kimi istifadə edilməsi (çox vaxt yalnız iki dayağın olması) implantatlara artıq biomexaniki tələblər qoyur. Lakin implantatlar ilkin olaraq bu cür konstruksiyalar üçün nəzərdə tutulmayıb. Məsələn, tam dişsiz aşağı çənənin müalicəsi üçün 5 və ya 6 implantat yerləşdirib onları bir-birinə birləşdirmək lazımdır.
Tək dişin əvəz olunması üçün tətbiq olunan implantatlar antirotasiya elmenti tələb edirlər hansı ki, protezin səmtləşdirilməsinə və düzgün yerləşdirilmsinə imkan verir. Arxa şöbələrdə bu cür birləşmə üçün mexaniki tələblər daha möhkəm birləşmə tələb edir.
Arxa şöbələrdə böyük diametrli implantatların istifadə olunması onların yorulmaya və sınmaya qarşı müqavimətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır və əlavə olaraq osteointeqrasiya sahəsini xeyli artırır (şək. 2a və 2b).
Bunları nəzərə alaraq BTI firması, biomexaniki tələblərə daha yaxşı cavab vermək üçün, enli diametrdə və böyükölçüdə heksaqonu olan geniş platformalı implantatlar istehsal etdi. Bunlar yüksək fırlanma gücünə (torka) daha yüksək müqavimət göstərməklə yanaşı, həmçinin lateral yükləmələrə daha davamlıdırlar və ortopedik (fiksasiya edici) vintə düşən gücləri minimallaşdırırlar (şək. 3 və 4). Biz düşünürük ki, bu günki gündə birinci və ya ikinci moların əvəz olunmasında, enli diametrli implantat birinci seçim olmalıdır. 3,5 mm diametrli, ensiz platformalı implantatın heksaqonu xüsusi tələblər nümayiş etdirir. Onun daxili diametri 2,5 mm-dir və onun boyu anqulasiya problemlərini həll etmək üçün kifayət qədər olmalıdır. Bu səbəbdən, biomexaniki tələblərə adekvat cavab vermək üçün BTI firmasının ensiz və “Tuny” adlanan platformalı implantatlarının birləşmə dizaynları optimallaşdırılmışdır.
Bu ölçüdə platforması olan implantatlara daxili birləşmə tətbiq etməyin hər hansı bir cəhdi bu birləşmənin və implantatın özünün gücünü zəiflədəcək. Satışda ensiz platformalı və daxili birləşməsi olan yeni implantatlar mövcuddur. Bu implantatlar, məsafə və material azlığından implantat/abatment birləşməsinin zəifləməsi səbəbindən yaranan bir çox gərginlik problemlərinin və sonrakı sınmaların qarşısını almaq iqtidarındadırlar.
Nəzərdə saxlamaq lazımdır ki, bu implantatlar üçün əsas göstərişlər – əməliyyat sahəsinin azlığı hallarında üst və alt çənədə tək vahid yan kəsici diçdir. Bu cür anatomik vəziyyətdə gərginlik səbəbindən implantatın uğursuzluğu daha aöır nəticələr verə bilər. Bu gün əlimizdəki məlumatlara əsaslanaraq, xarici birləşmə üçün ensiz platformanın tətbiq edilməyi bizə çox asan gəlir (şək. 5 və 6).
Bütün bu şərhlər aöağıdakilərə giriş idi: göstərişlərə müvafiq olaraq 20 illik tətbiqdən sonra xarici birləşmənin yaxşı birləşmə olduğu sübut olundu; bu əsasən biomexaniki səraitlərin yaxşılaşması sayəsində mümkün oldu, məsələn BTI Dental Implant sistemində enli və ensiz platformalar hansılar ki, heksaqonun dizaynı və ölçüləri dəyişdirildi.
Bir çox nəşrlərdə universal platformalı implantatlar qrupundan bəhs edilir hansılar ki, istifadəyə göstərişləri ümumidir və onların biomexaniki tələbləri həddən artıq anqulasiya problemlrini həll etməyi tələb edir.
-
Daxili birləşmələrin üstünlükləri və çatışmazlıqları.
İstifadəçilər və istehsalçılar daxili birləşmə sistemlərinin bir çox üstünlüklərini sadalayırlar: ağızda yerləşdirmə daha asandır, birləşdirici vintin sınma halları daha az olur, implantatın fəaliyyəti dövründə onun üzərinə düşən yük daha yaxşı paylanılır v s. Biz artıq şərh etdiyimiz kimi, bu üstünlüklərin əksəriyyəti tam obyektiv deyil. Bu cür birləşmələr istifadədə nisbətn asan olduqları və başqa cür birləşmələrdə istifadəçının təcrübəsinin olmadığı üçün tətbiq olunurlar.
Bu sistemlərin başqa səciyyəvi xüsusiyyətləri, istər üstünlükləri, istərsə də çatışmazlıqları baxımından, daha aşkar görünür.
Prinsipal çatışmazlıqları aşağıdakilərdir: daxili birləşmə sistmlərində, daxili birləşməni həyata keçirmək üçün implantatın koronal hissəsində içinin daha oyuq olması tələb olunur. Bu, xüsusən kiçik diametrli implantatlar (3,5 mm) üçün arzuolunmaz aldır hansılar ki, xarici birləşmə şübhəsiz daha möhkəmdir və ona görə də biz onu daha etibarlı hesab edirik.
Biz həmçinin satışda olan bir çox daxili birləşməsi olan implantatları tətbiq etdik. Onların çoxunun dizaynında implantatın divarının zəif olduğuna görə gərginlik nöqtələri və sümüyə gərginliyin paylanmasında nöqsanlar aşkar etdik (şək. 7 və 8).
-
İnerna-nın fərqləndirici dizayn elementləri.
BTI dental implantatların “İnterna” xəttinin konsepsiyasının yaradılması və işlənib hazırlanması zamanı, bütün aspektlərin bu birləşmənin səciyyəvi xüsusiyyətlərinin optimallaşması məqsədilə, maksumum biomexaniki və kliniki faydanın əldə edilməsi düşünülmüşdür. Bəzi vacib məqamlar aşağıdakılardır:
Daxili birləşmənin dərinliyi: müxtəlif dərinliklərdəki birləşmələrin FEA (finite element analysis – son elementlər analizi SEA) və mexaniki analizi aparılmışdır. Bu analizin nəticələrindən aydın olmuşdur ki, implantatın içərisindəki silindrik komponentlər implantatın yüklənməsi zamanı onun üstünə düşən güclərin yerlərini çox cüzi dəyişə bilir və yaxud heç dəyişə bilmir. Bununla belə, bu komponentləri uyğunlaşdırmaq üçün implantatın içinin oyuq olması vacibdir və bu da onu zəiflədir. İnterna-da birləşmənin dərinliyi 2.0 mm-lə məhdudlaşıb. Bu aşağıdakıları əldə etməyə imkan verir:
- antirotasiya komponentinin kifayət qədər hündürlüyü;
- silindrik komponentin istənilən vəziyyətə gətirilməsi;
- qısa implantatların (7 mm) istifadə etmək imkanı, hamısı effektiv özükəsən apeksi ilə;
- platformaya qədər uzanan xarici yiv;
- böyük diametrdə vint (1,8 mm) (şək. 9).
Digər daxili birləşmə dizaynlarında birləşmənin çox dərinlikdə olması, onların istehsalçıları üçün müxtəlif problemlər yaradır: qısa implantatlardan imtina edilir, çox kiçik diametrlərdə olan vintlərdən istifadə edilir, implantatın üstündəki yivləri axıradək (platformaya qədər) açmağa imkan olmur. İmplantatın boununda mikroyivlərin yaradılması palliativ cəhdlərdir və bunun effeltivliyi şübhə altındadır (şək. 10).
Vacib məqamlardan biri də kritik gərginlik zonalarında implantatın divarının qalınlığıdır: implantatların son elementlər analizi (SEA) onların fəaliyətləri dövründə gərginliklərə məruz qalan bölgələrinin müəyyənləşdirilməsinə imkan verir. Məntiqcə, bu bölgələrdə divarın kifayət qədər qalın olması, böyük ehtimalla, implantatın uzun müddətə yorulmağa və sınmağa qarşı müqavimətini artıra bilər. İnterna implantatlarının dizaynında divarın minimal qalınlığı 0,55 mm-dir baxmayaraq ki, fiksasiyaedici vintin diametri 1,8 mm-dir. Daxili birləşməsi olan başqa implantat sistemlərində nazik divarlar var (0.28 mm, 0.30 mm, 0.45 mm) və ya onlarda implantatın boynunda yivlər yoxdur yada vintin diametri kiçikdir (şək. 11).
-
Üstünlükləri.
Yeni dizaynda implantatın üstünlüyü – mexaniki güclərə qarşı daha davamlı olmasıdır. Bu, ISO standartlarına uyğun aparılan tədqiqatlarda nümayiş etdirilmişdir. Kritik bölgələrə düşən güclərin azaldılması sayəsində implantatın dizaynının yaxşılaşdırılması açıq aydın üstünlüklər verir. Məsələn, implantatın yorulmasına qarşı davamlııq bu yeni birləşmə dizaynında daha artıqdır. Həmçinin yeni dizaynlı implantatlarda, eyni diametrli xarici birləşməsi olan implantatlarda müqayisədə, implantatın boynu bölgəsinə 20% az güc düşür. Bu vacib faktdır, çünki bu implantatın boynunda sümük itkisinin baş verməsini minimallaşdırır. Başqa vacib üstünlük ondadır ki, İnterna-da, xarici birləşməsi olan implantatla müqayisədə, fiksasiyaedici vint 1,3 mm dərin yerləşir. Bu, ortopedik kompoentlərin bir çox anqulasiya problemlərini korreksiya etməyə, bu səviyyədə titanın daha qalın olmasına imkan verir. Sonuncu xüsusiyyət onu möhkəm edir, gərginlikləri minimallaşdırır və bunun sayəsində onu əhatə edən keramikanın sınma ehtimalını minimuma endirir (şək. 12 və 13).
İnterna-nın yeni dizaynı – əyri xətlərlə formalaşmış fiqurdur: stabilləşdirici qövsə birləşmiş üç tangensial qövs dörd pay formalaşdırmışdır. Bu, ortopedik komponentlərin əminliklə yerləşdirilməsinə imkan verir, çünki birləşmə daha dəqiq olur və bu komponentlərin düzgün oturmasının ren tgenoloji təsdiqi lazım olmur (şək. 14).
Fiqurun hər payının üç əyri xətlə formalaşması çox vacibdir: bir kontakt yeridilmə (tork) zamanı, başqa bir kontakt kontrtork zamanı, üçüncü və medial kontakt isə ortopedik komponentlərin tənzimlənməsi zamanı baş verir və bu da öz növbəsində birləşmənin formasının əzilib dəyişməsini minimallaşdırır (şək. 15).
Başqa bir vacib xüsusiyyət də odur ki, dörd payın olması onu yerləşdirərkən istiqamətləndirməni asanlaşdırır: bir səmti mezial, başqa bir səmti distal, diğər tərəfləri isə yanaq və dil səmtləri olur. Bu detal abatmentlərin mikofrezlənməsinə geniş imkan verir və bu da lazım olduqda boş sahə yaratmağa imkan verir: məsələn, implantatlar bir-birinə çox yaxın olduqda və ya papillanı əmələ gəlməsi üçün daha artıq boş sahə buraxmaq istəyiriksə; bundan əlavə, dörd səmtin olması onun ağızda səmtləndirməsinə kömək edir (şək. 16).
Bu, enli diametrli (5,5 mm) və universal platforması olan İnterna implantatlarının eyni həndəsi formaya uyğunlaşmasına imkan verir və beləliklə İnterna universal platformasının komponentlərinin enli platformalı (5,5 mm diametrli) İnterna implantatlarına keçməsinə imkan verir (şək. 17).
Bu, böyük cərrahi, biomexaniki və ortopedik çeviklik verir, çünki enli platformalı implantatlar molyarların distal kök yuvasına yerləşdirilə bilərlər. Bu, əməliyyat zamanı dilimin gərilməsini azaldır; kiçik diametrli abatmentlərir istifadə olunması və həmçinin implantat ətrafında toxumaların perimetrinin kiçik olması sümüyün vertikal itkisini minimallaşdırır. Ətrafdakı bioloji enlik 1,5 mm-dək artır və bununla da gigiyena asanlaşır. Bunları bilərək, implantatları yerləşdirərkən onları bir-birinə nisbətən optimal məsafədə yerləşdirmək lazımdır (şək. 18 və 19).
Bu cür birləşmənin başqa bir üstünlüyü – implantatları sümüyə tam batırdıqda, məsələn sinusun dibinin qaldırdıqda, üzə çıxır. Bu halda implantat subkrestal (krestal sümük səviyyəsindən aşağıda) vəziyyətdə olur və qapadıcı vint də demək olar ki bayıra çıxmır və ona görə də dilimdə gərilmə, implanatlarda mikro-hərəkətlər və onların açılması olmur (şək. 20).
Xarici heksaqonal birləşmənin real çatışmazlığı odur ki, ortopedik komponenti yerləşdirdikdə onun düz oturmasına əmin olmaq üçün rentqen çəkilməlidir. Demək lazımdır ki, bir-birinə keçən heksaqon birləşmə heç də yaxşı həndəsi fiqur deyil. İnterna-da ortopedik komponentlər sürüşərək implantatın içinə keçirlər.
İnterna implantatın dizaynında implantat-daşıyıcısı tələb olunur. Bu element implantatı daşımaq üçün faydalıdır: onun üstündə antirotasiya elementinin səmtini və istiqamətini bildirən indikatorlar yerləşdirilir; əlavə laraq onun üstündə əməliyyat zamanı implantatın daxil olma dərinliyini bildirən transgingival indikator yerləşir.
Bunların hamısına əlavə olaraq, implantat-daşıyıcının qoruyucu funksiyası da vardır. Onun dizaynı imkan verir ki, implantatı yerləşdirərkən həddən artıq güc tətbiq etdikdə birləşmə zonası zədələnmir, bunun əvəzinə implantat-daşıyıcı sıradan çıxır. Bu, implantatı sümüyə yüksək torkla yeridilməsinin və birləşmənin zədələnməsinin qarşısını alır hansı ki, onun çıxarılmasını tələb edir və ya onun fəaliyyətini mümkünsüz edir.
Buna baxmayaraq, bu birləşmənin forması kifayət qədər yüksək yeridilmə gücü tətbiq olunması üçün optimallaşdırılmışdır. Yüksək yeridilmə gücü, BTI implantatlarının apikal hissəsinin özü-yivaçan kəsən ucundan yararlanmaq üçün tətbiq olunur. Bu xüsusiyyət, ənənəyi heksaqndan fərqli olaraq, güclərin daha müntəzəm və bərabər paylaşmasına imkan verir. Bu birləşmənin yumruvari forması künclü zonaların aradan qaldırılmasına imkan verir hansılarda ki, implantata müəyyən qüvvələr düşəndə güclər yığılırlar və həmçinin ortopedik mərhələdə rentqen çəkilişini gərəksiz edir. Birləşmədə künclər olmadığından, o, tez uyğunlaşdırıla bilir və yeridilməni asanlaşdırır (şək. 21).
-
İnterna Plus.
İnterna Plus – 4 mm diametrdə olan implantatlar üçün xüsusi dizayndır. Onun boyun hissəsini diametri 4,8 mm qədər artırılmışdır. Əsas xüsusiyyəti onun ilkin stabilliyinin artması sayəsində biomexaniki müqavimətinin artmasındadır. Bu xüsusiyyət onu diş çəkilən yuvalar üçün əla implantat edir (şək. 22 və 23). Bu, aşağıdakı kliniki halların təsvirlərində aydın görünür (şək. 24-33).
-
Nəticələr.
BTI firmasının İnterna implantatlarının dizaynı – ən qabaqcıl mühəndislik texnikalarından istifadə etməklə optimallaşdırılmışdır. Birləşmənin dərinliyi, daxili bərləşmə tipinin bütün üstünlüklərindən yararlanmaq üçün azaldılmışdır və buna görə də implantatın divarları zəifləməmişdir. Eşmə güclərini minimallaşdıran antorotasiya fiquru da həmçinin implantatı əymədən yüksək tork (fırlanma gücü) ilə yeritməyə imkan verir.
Yeri gəlmişkən, elə bir formada implantat dizayn etmək olar ki, onda həm daxili, həm də BTI xəttinin bütün ortopedik hissələri ilə uyğun gəlsin hansının ki, səth işlənməsi, apikal dizaynı və burğulama ardıcıllıqlarının optimal olduğu artıq sübut olunmuşdur. Daxili və xarici birləşməsi olan implantatlar üçün eyni burğulama ardıcıllığı istifadə oluna bilər, kontrbordan başqa – o hər bir platforma üçün fərqlənir.
İmplantat tipini seçmək üçün aşağıdakılar faydalıdır:
- Ensiz platforma: xarici birləşmə, BTI ensiz və Tiny palatformaları.
- Universal platforma: üç diametrdə İnterna: 3.3 mm, 3.75 mm və 4 mm və İnterna Plus – əsasəndə yüksək biomexaniki sabitlik tələb olunduğu hallarda və diş çəkilən yuvalara implantasiyada.
- Enli platforma: İnterna Wide – körpüvari konstruksiyalarda istifadə olunur. Yüksək biomexaniki sabitlik tələb olunduğu hallarda, birinci və ikinci molyarların yerlərinə istifadə olunur. Bruksizm hallarında biz enli platformalı, xarici birləşməsi olan BTI implantatlarından istifadə etməyi təklif edirik.
-
Ədəbiyyat.
- Anitua E., Andia I., Carda C.
BTI: New process for drilling, placing implants and obtaining autologous bone.
Dental Dialogue 2004:1:3-11. - Anitua E., Andia I.
Implant Surgery and Prosthesis: A New Perspective.
Ed. Eduardo Anitua. Puesta al Dia Publicaciones, Vitoria, 1998. - Anitua E., Andia I.
BTI Implant System: The first implant system with bioactive surface.
Maxillaris 2001; 39:2-7. - Anitua E., Andia I.
A New Approach to Bone Regeneration.
Puesta al Dia Publicaciones, Vitoria, 2000. - Anitua E.
Utilizacion de implantes de diferentes diametros.
Implant Report 1995, 1:7-17.